Een kleur die al sinds de vroege middeleeuwen tot de verbeelding spreekt, is Ultramarijn. Het intense blauw met een uitmuntende lichtechtheid is inmiddels niet meer weg te denken van het basispalet. Maar tot 1828 was alleen de natuurlijke variant voorhanden. Een dure aangelegenheid, temeer de prijs van dit pigment hoger lag dan die van puur goud.
Oorspronkelijk wordt Ultramarijn gewonnen uit de halfedelsteen Lapis Lazuli, letterlijk vertaald ‘steen’ (Latijn) en ‘blauw’ (Perzisch). Een buitengewoon bewerkelijk en kostbaar proces, waarbij de stenen met de hand worden gemalen en van alle onzuiverheden worden ontdaan. De beste kwaliteit Lapis Lazuli wordt van oudsher gedolven in Afghanistan, waar het Ultramarijn reeds in de 6e en 7e eeuw is toegepast in onder meer wandschilderingen.
In het begin van de dertiende eeuw wordt een methode ontwikkeld om een nog zuiverder pigment uit de steen te winnen. Hierdoor neemt de opbrengst per steen echter aanzienlijk af, waardoor de prijs tot ongekende hoogte stijgt en zelfs die van puur goud overtreft. Kunstenaars zijn desondanks zo onder de indruk van de kleurintensiteit en lichtechtheid, dat de vraag alleen maar toeneemt. Zo ook in West-Europa, waar de Lapis Lazuli vanaf de 14de eeuw in steeds grotere hoeveelheden overzees wordt aangevoerd. Hier komt ook de naam Ultramarijn vandaan, afgeleid van het Latijnse ‘ultra marum’ ofwel ‘over zee’. Vanwege de hoge prijs behoorde het pigment echter geenszins tot het gangbare kleurenpalet van schilders. Sterker nog, bekend is dat onder andere de 17de -eeuwse Hollandse meesters de kosten voor het gebruik van Ultramarijn als meerprijs aan hun opdrachtgevers doorberekenden.
Ultramarijn is een blauw pigment met ‘rode sporen’. Gemengd met blauwachtige roden, biedt het tal van mogelijkheden om verrassende violetten te creëren. Daarnaast wordt Ultramarijn bij de zogenaamde glaceertechniek veelvuldig toegepast als transparante laag. Indien dun aangebracht op een witte ondergrond of door menging met wat witte verf, ontstaat de zo karakteristieke, intense, helderblauwe kleur
