Wit

Wit, kleur of geen kleur, de kleur van zuiverheid, het goddelijke en het leven zelf. Maar afhankelijk van waar je je bevindt in de wereld, ook de kleur van dood, ziekte en vernietiging. Al miljoenen jaren worden natuurlijke witte pigmenten over de hele wereld in verschillende vormen aangetroffen en al vele eeuwen zijn er verschillende synthetische varianten ontwikkeld. Sommige worden al duizenden jaren gebruikt, andere zijn om allerlei redenen uit de verf van kunstenaars verdwenen. Een korte reis door de soms donkere geschiedenis van de kleur wit.

Wit: leven en dood verenigd in de moeder aller kleuren

Tussen ongeveer 145 en 66 miljoen jaar geleden, een geologische periode die bekend staat als het Krijt, waren grote delen van de wereld zoals we die nu kennen bedekt met uitgestrekte zeeën. Eenmaal dood zonken de zeedieren naar de bodem, waar uiteindelijk niets meer van hen overbleef dan hun kalkhoudende skeletten en schelpen. Deze vormden in de loop der jaren dikke lagen, soms wel tientallen meters dik, die verpletterd werden onder de sedimenten van het door rivieren afgezette zand en klei. Toen later de zeespiegel daalde en de aardkorst omhoog werd geduwd, bereikten deze witte lagen het oppervlak. Ze bestaan ​​voornamelijk uit calciumcarbonaat, een vorm van calciet, bij ons beter bekend als krijt, het oudste witte pigment op aarde. De Nederlandse naam voor krijt 'krijt' en het Franse equivalent 'crétacé' onthullen de oorsprong van hun namen, de krijtrotsen van het eiland Kreta.

Naast krijt (calciet) komen in de natuur ook andere witte minerale pigmenten voor. Voorbeelden hiervan zijn kaolien, ook bekend als porseleinaarde of pijpklei, en gips. Deze witte tinten worden al gebruikt sinds de mens voor het eerst begon met schilderen. Krijt is bijvoorbeeld te vinden in de oudste grotschilderingen, en primitieve stammen beschilderen zelfs vandaag de dag hun lichaam met verf, waaronder wit, volgens eeuwenoude rituelen.

Van natuurlijk wit tot synthetisch wit

Natuurlijke, minerale pigmenten hebben het nadeel dat ze transparanter worden naarmate er meer bindmiddel wordt gebruikt om de verf beter verwerkbaar te maken. Naarmate de dekking van de verf afneemt, wordt de kleur minder wit. In combinatie met olie verliezen ze vrijwel al hun dekking en worden ze dof van kleur. Met de ontdekking van nieuwe witte pigmenten werden de minerale witten vervolgens steeds minder gebruikt voor het wit maken van verf. Ze worden echter nog steeds gebruikt als vulmiddel voor verschillende toepassingen.

Het eerste synthetische witte pigment was loodwit, dat al vier eeuwen vóór de gewone tijdrekening werd ontdekt. Het is dan ook waarschijnlijk het oudste synthetisch geproduceerde pigment. Door het metaal bloot te stellen aan de damp van een zure vloeistof zoals azijn, ontstaat er een chemische reactie die het lood omzet in een alkalisch loodcarbonaat dat het lood als een witte neerslag bedekt. Deze witte aanslag werd afgeschraapt en er ontstond een wit poeder, dat een fantastische verf opleverde met een goede dekking, zelfs wanneer deze met olie werd gemengd.

Het vergisten van mest

In de zeventiende eeuw stond het Nederlandse loodwit bekend om zijn kwaliteit. Platte stroken lood, tussen de 10 en 15 cm breed, werden losjes opgerold – de loden stroken mochten elkaar niet raken – en in keramische potten geplaatst met pootjes boven een laagje bierazijn. Vervolgens werden de potten dicht bij elkaar gezet in een fermentatieschuur op een bed van paardenmest en stro. De potten waren bedekt met planken, die weer bedekt werden met een laag paardenmest met stro, en een volgende laag potten. Na een achttal van zulke lagen, waarbij de laatste laag bedekt was met mest en stro, werd de stal gesloten. Door de fermentatie van de mest steeg de temperatuur aanzienlijk, waardoor het proces van het omzetten van lood in pigment werd versneld. Na 4 tot 6 weken werd het witte poeder van het overgebleven lood afgetapt, gemengd met water tot pulp en in een molen verpulverd. Uiteindelijk werden ze tot kleine steentjes gevormd en door heel Europa getransporteerd naar een dankbaar publiek dat ze voor verschillende toepassingen gebruikte, zoals kunstenaarsverven, huisverven, pleisterwerk en glazuur voor keramiek. Maar ze werden ook gebruikt voor doeleinden die we ons nu moeilijk kunnen voorstellen.

Wit als de dood

Een gebruinde huidskleur is nog een relatief nieuwe mode. Eeuwenlang symboliseerde een witte huid zuiverheid en rijkdom. Mensen die buiten moesten werken, waren tenslotte degenen die een bruine huid ontwikkelden. Rijkere mensen werkten binnenshuis of helemaal niet. Om er zo wit mogelijk uit te zien, gebruikten dames eeuwenlang witte make-up die vaak op loodwit was gebaseerd. Loodwit is echter zeer giftig en veroorzaakte daardoor ernstige irritaties zoals pijnlijke ogen, puisten, wratten en losse tanden. Vaak was een voortijdige dood het uiteindelijke gevolg, zowel bij de dames in kwestie als bij de mannen die regelmatig de ‘prachtig witte’ huid kusten. In Amerika bleef deze praktijk zelfs tot het einde van de 19e eeuw bestaan. Schoonheid had zeker een hoge prijs.

Onschuldig wit

Loodwit bleef het populairste witte pigment tot de komst van zinkwit, halverwege de negentiende eeuw. Aanvankelijk was zinkwit, een zinkoxide, te duur om te concurreren met loodwit. En zelfs toen de productie aanzienlijk goedkoper werd, kon zinkwit loodwit niet verdringen. Afgezien van het feit dat zinkwit, voor zover wij weten, niet schadelijk is voor de gezondheid, verschillen de twee behoorlijk wat betreft hun overige eigenschappen. Zinkwit is transparant en heeft een koele kleur, terwijl loodwit ondoorzichtig en warm is. Loodwit was vanwege de ondoorzichtigheid vooral populair bij het schilderen van huizen. Vanwege deze verschillen in eigenschappen werden beide pigmenten echter gebruikt voor kunstenaarsverven. Pas met de ontdekking van het volkomen onschuldige titaniumwit, dat ook warm en zeer ondoorzichtig was, werd het giftige witte lood uiteindelijk in de 20e eeuw verdreven. Tegenwoordig is loodwit in alle opzichten bij wet verboden.

GERELATEERDE ARTIKELEN

Paint binders - Royal Talens
Bindmiddelen verf
Vermillion - Royal Talens
Vermiljoen
Ultramarine - Royal Talens
Ultramarijn
Stil de grain - Royal Talens
Stil de grain
Pigments - Royal Talens
Pigmenten
Ochre - Royal Talens
Oker
Magenta - Royal Talens
Magenta
Indigo - Royal Talens
Indigo